Verslavingsdeskundige De Bruin: ‘Houd gamen en gokken strikt gescheiden’

Verslavingsdeskundige Dick de Bruin (foto) verrichte in opdracht van de Kansspelautoriteit een literatuurstudie (Gamers en gokkers – Literatuurverkenning naar de risico’s en schadelijkheid van gamen in relatie tot gokken) naar de risico’s en schadelijkheid van gamen in relatie tot gokken. In deze studie komen bovenstaande vragen aan de orde.
De aanleiding voor de studie is dat steeds minder duidelijk is waar het spelen van een spel ophoudt en waar gokken begint. Voor de Kansspelautoriteit is het van groot belang om hier meer inzicht in te krijgen, al was het maar omdat zij alleen bevoegd is toezicht te houden op kansspelen. Een andere belangrijke reden is dat voorkomen van kansspelverslaving een belangrijk doel van de Kansspelautoriteit is.

Scheidslijn

De gedachten van Dick de Bruin dwaalden tijdens het bestuderen van de internationale publicaties regelmatig terug naar zijn jeugdjaren. ‘In de jaren zeventig van de vorige eeuw stond in de snackbar waar ik kwam een flipperkast gewoon naast een fruitautomaat. Destijds was de scheidslijn tussen behendigheidsspelletjes en kansspelen flinterdun. In cafetaria's, buurthuizen, sportkantines en amusementscentra stonden de fruitautomaten - één van de meest verslavingsgevoelige vormen van kansspelen - gewoon naast onschuldige behendigheidsspelletjes.’
In de loop der jaren wijzigde deze situatie volkomen: beleidsregels zorgden voor een strikte scheiding tussen behendigheidsspellen en kansspelen. Dat gebeurde onder meer door gokkasten alleen nog toe te staan in zogenoemde ‘hoogdrempelige inrichtingen’ die vaak ook een vergunning hebben om alcohol te schenken.
De Bruin: ‘Nu, door de komst van internet, zie je de situatie juist weer ontstaan dat games en kansspelen lang niet altijd meer gescheiden zijn. Er zijn talloze websites waar je gewone, onschuldige spelletjes kunt spelen maar ook casinogames, zoals bijvoorbeeld roulette. Je kunt dan geen geld winnen, maar ze zijn vergelijkbaar met oefenspelletjes die door de gokindustrie worden aangeboden. En er is steeds meer overlap: gokelementen duiken op in behendigheidsspellen en spelelementen in kansspelen.'

Vermenging

De vermenging van gamen met gokken doet zich op verschillende manieren voor. De Bruin noemde al de websites waar je terecht kunt voor gamen en casinospelletjes. Een tweede voorbeeld vormen de eSports. Grote eSport-competities zijn er voor spellen als Counterstrike, Fortnite, Starcraft, League of Legends en FIFA. De spellen worden 24/7 via internet gespeeld, maar er zijn ook grote toernooien die volle stadions trekken. ‘Bij de eSports zelf gaat het om behendigheid’, legt De Bruin uit, ‘maar op de uitslagen van de wedstrijden kunnen weddenschappen worden afgesloten.’
Dan zijn daar ook nog de Fantasy Sports. Hierbij stelt een speler een team samen, bijvoorbeeld uit spelers uit de Nederlandse voetbaleredivisie of van deelnemers aan de Tour de France. De echte prestaties bepalen vervolgens hoe succesvol de speler is. Spelers die de meeste punten behalen, winnen een geldprijs. In Nederland staan Fantasy Sports en eSports nog in de kinderschoenen, maar in onder meer de Verenigde Staten en Azië is het big business; er gaan miljarden in om.
Nóg een voorbeeld: loot boxes. Dat zijn een soort schatkistjes die tijdens het spelen van een game te verkrijgen zijn. Soms maakt de inhoud een spel alleen cosmetisch mooier, soms helpt de inhoud het spel te winnen. Op de inhoud van een loot box kan de speler geen invloed uitoefenen – en dus is er op z’n minst sprake van een gokelement in een spel.  Onderzoek van de Kansspelautoriteit wees uit dat een aantal loot boxes strijdig zijn met de Wet op de kansspelen; dat is het geval als de opbrengst te verhandelen is buiten het spel. In algemene zin waarschuwt de toezichthouder voor loot boxes in verband met verslavingsgevoelige elementen.
Een laatste voorbeeld van de vermenging van gokken met gamen zijn de zogenoemde massively multiplayer online games. Hiermee kunnen coins of skins worden gewonnen, waarmee vervolgens weddenschappen kunnen worden afgesloten of kan worden deelgenomen aan casinospelen. Vergelijkbaar dus met de situatie dat je met flipperen vrije spellen wint, die je vervolgens gebruikt voor het spelen op een fruitautomaat.

Strak vasthouden

Al deze mengvormen tussen gamen en gambling roept de vraag op: is het nog wel mogelijk om een onderscheid te maken? De Bruin is stellig: ‘Juist omdat steeds onduidelijker wordt of we het over gamen of gokken hebben, is het belangrijk strak aan deze definitie vast te houden. Van volwassenen kan je nog zeggen dat ze een eigen verantwoordelijkheid hebben om te weten waar ze mee bezig zijn, net als dat bijvoorbeeld geldt voor roken en drinken. Maar ze moeten wél weten wat ze aan het doen zijn en daarover geïnformeerd worden. En jongeren moeten worden beschermd. Wereldwijd is er consensus over dat minderjarigen niet blootgesteld mogen worden aan kansspelen. De hersenen van jongeren zijn nog volop in ontwikkeling. Daardoor zijn ze veel vatbaarder voor verslaving. Dat werkt ook op latere leeftijd door.’

Normalisering

De Bruin constateert dat er in de Nederlandse samenleving sprake is van een steeds verdere normalisering van gokken als een plezierig, onschuldig en sociaal geaccepteerd verschijnsel. Dat komt zeker niet alleen door genoemde vermenging van gokken en gamen, benadrukt de verslavingsdeskundige. ‘Denk in dit verband bijvoorbeeld aan de alom aanwezige reclames voor loterijen, waarbij bekende Nederlanders worden ingezet.’
Normaliseren van een verschijnsel zoals gokken, heeft zeker niet alleen negatieve kanten, merkt De Bruin op. ‘Je ziet in samenlevingen waar een verbod geldt op bepaalde producten, bijvoorbeeld drank of drugs, mensen eerder in de problemen komen dan wanneer er gereguleerd wordt. Dat doet Nederland, en een groeiend aantal andere landen, bijvoorbeeld met softdrugs. Denk ook aan de drooglegging in de Verenigde Staten in de jaren twintig van de vorige eeuw: door de productie en verkoop van alcohol te verbieden, werd gehoopt alcoholisme uit te bannen. We weten allemaal hoe dat afliep.’

Reguleren

In dit verband merkt De Bruin op dat het legaliseren van online kansspelen (in afwachting van de Wet op de kansspelen zijn die in Nederland verboden) een verstandige stap zou zijn. ‘Door te legaliseren kan je door middel van het verlenen van vergunningen veel beter reguleren dan wanneer er sprake is van een verbod. Want dan kan je alleen verbieden. Wat betreft online gokken is dat een vrijwel onbegonnen zaak. Het belangrijkste argument om te reguleren is dat de overheid dan veel beter in staat is consumenten te beschermen, doordat gokken alleen wordt toegelaten onder bepaalde voorwaarden. Zo’n voorwaarde is dan natuurlijk het strikt scheiden van games en kansspelen.’

Tegenspraak

Gevraagd naar de belangrijkste bevindingen van zijn literatuurstudie noemt De Bruin twee zaken: (social) casino games worden minder door jeugdigen gespeeld dan werd gedacht en – zoals al aan de orde kwam – het feit dat er websites zijn waar je de credits die je wint door het spelen van een game, kunt gebruiken om te gokken.
De Bruin licht toe: ‘Social casino games, denk aan roulette en black jack, lijken niet heel populair onder jongeren, in tegenstelling tot wat eerder werd gedacht. Uit onderzoek uit 2017 door SuperData Research blijkt dat minder dan 1 procent van de minderjarigen deze spelletjes speelt (zie Spelers steken online vaker grens over tussen social gaming en betaald gokken). De verklaring is denk ik dat dat er talloos veel leukere en spectaculairdere spellen te spelen zijn. We moeten dit wel in de gaten houden, want casinospelletjes zijn erg verslavend. Maar jongeren lijken er niet veel aan te vinden.’ Over de tweede belangrijke bevinding – dat er met credits gewonnen in games gegokt kan worden – is De Bruin ronduit verbaasd. ‘Dat gaat wel erg ver en zouden we niet moeten willen. Het is volkomen in tegenspraak met het beleid gokken en gamen gescheiden te houden.’

Meer inzicht

Een belangrijk doel van het onderzoek door De Bruin was het krijgen van meer inzicht in de vraag of gamers op enig moment de overstap maken naar gokken. De Bruin: ‘Er zijn zeker aanwijzingen dat hier sprake van is. Dat geldt overigens beide kanten op: er zijn gamers die gaan gokken, maar er zijn zeker ook gokkers die de overstap maken naar gratis kansspelen en games. In hoeverre dit echt blijvende overstappen zijn is niet duidelijk. Het zou ook kunnen zijn dat spelers soms gamen en soms gokken.’
De Bruin pleit voor vervolgonderzoek dat zich specifiek richt op de Nederlandse situatie. ‘Er is best veel onderzoek gedaan naar de relatie tussen gamen en gokken, maar veel onderzoek is van ver weg: de VS, Australië. Een handicap hierbij is dat als het over kansspelen gaat, er altijd sprake is van een sterk culturele component. In Engeland wordt bijvoorbeeld al heel anders gedacht over gokken dan in Nederland.’ De Bruin pleit voor onderzoek waarin groepen over langere tijd worden gevolgd: wat doen ze nu, wat doen ze over een paar jaar, zijn daar trends in te ontdekken? De Bruin, lachend: ‘Ik weet: wetenschappers pleiten vaak voor vervolgonderzoek. Feit is dat het hier om een jong onderzoeksveld gaat. Internet is een relatief nieuw fenomeen, online gamen en gokken zijn nog jonger. Voor harde wetenschappelijke inzichten is het nog te vroeg. Die moeten er wel komen.’

Zie ook: Games en kansspelen steeds meer met elkaar verweven